Voor de creatieve opdracht van het boek De Engelenmaker van Stefan Brijs wou ik iets maken dat ik later ook als opdracht aan mijn leerlingen zou kunnen geven. Ik ben op zoek gegaan naar verschillende werkvormen en uiteindelijk ben ik gekomen op het maken van een krant.
Verantwoording keuze
Victor Hoppe, het hoofdpersonage, komt meerdere keren in de media te staan omwille van zijn baanbrekend onderzoek naar de genetische manipulatie van embryo’s. Doorheen het hele boek komen de artikelen voor en integreert Brijs de inhoud van de artikelen in het verloop verhaal. Een heel tijdschrift maken over het boek leek mij iets te veel werk voor de beperkte tijd die we hebben en daarom heb ik besloten om vierartikelen samen te voegen in een krant.
U kan de krant openen en bekijken via volgende link: Krant-De-engelenmaker
Opzet krant
Voor de inhoud van de artikelen ben ik eerst en vooral gaan nadenken over de meest essentiële delen uit het verhaal. Ik kwam al snel bij de geboorte en de dood van het hoofdpersonage. Maar daarnaast bestaat het boek uit zoveel andere cruciale passages, wat maakte dat het niet eenvoudig was om de beste stukken uit het boek te selecteren.
Zoals u misschien heeft opgemerkt, heb ik de artikelen niet zelf geschreven. Uit respect voor de auteur en zijn prachtig werk heb ik de bestaande tekst enkel van heel kleine aanpassingen voorzien. Ik vond dit een zeer aangrijpend en meeslepend boek, waardoor ik het moeilijk vond om de goede tekst van Brijs aan de kant te leggen en er mijn eigen ding van te maken. Daarom heb ik besloten om enkel passages uit verschillende delen samen te plaatsen om zo artikelen te vormen.
Experimental genetics of the mammalian embryo
Ik heb ervoor gekozen om te starten met een artikel rond Victor Hoppe’s tijd als wetenschapper aan de universiteit. Dit is de periode waarin zijn onderzoek een enorme bloei kent, maar ook de periode waar hij zichzelf volledig verliest en hij bezeten raakt door de wetenschap.
In het eerste deel van het boek ziet de lezer hoe Dokter Hoppe voor zijn drie kinderen zorgt. Echter zijn de kinderen zeer ziek en voert hij allerhande experimenten op hen uit, maar als lezer weet je eigenlijk niet wat er precies aan de hand is. Wanneer Frau Maenhout haar intrede doet in het verhaal, had ik meteen het gevoel dat zij voor een doorbraak zou zorgen. Dat doet ze ook. Want ze vindt de tijdschriften in Hoppe’s kantoor en ziet de artikelen die over hem zijn geschreven. Dit was zowel voor Frau Maenhout als voor mij een belangrijk moment in het boek. Je bent als lezer zeer nieuwsgierig naar de toestand van de kinderen en je wilt weten war er precies aan de hand is. De auctoriale verteller laat de lezer in het ongewisse en plots is Frau Maenhout daar met die tijdschriften. Wat maakt dat de spanning in het verhaal hoog oploopt.
Hieronder heb ik de tekst geplaatst van het eerste artikel. Dit zal ik doen voor elk artikel, zo kan u zien waar in het boek ik de stukken tekst vandaan heb gehaald. Ik heb ervoor gezorgd dat de stukken tekst met elkaar gelinkt zijn en dat ook de artikelen onderling zowel qua taal als qua inhoud aan elkaar gelinkt zijn.
Artikel: Experimental genetics of the mammalian embryo (p. 135)
Sommige artikelen had de dokter zelf geschreven, maar de meeste bleken te handelen óver hem. De auteurs waren stuk voor stuk lovend over de dokter, vaak bejubelden ze hem zelfs. Maar ineens veranderde de toon van de artikelen.
De Duitse embryoloog Victor Hoppe promoveerde in de Jaren zestig aan de universiteit van Aken met een uitmuntend proefschrift over de regulatie van de celcyclus. Hij werkte jarenlang als vruchtbaarheidsarts in Bonn en verraste in 1979 de wetenschap door jonge muizen te produceren die uitsluitend mannelijke of vrouwelijke ouders hadden. Hij aanvaardde een functionele leerstoel aan de universiteit van Aken en in december 1980 verbaasde hij opnieuw door muizen te klonen.
Daarmee was hij de eerste wetenschapper die deze techniek succesvol op een zoogdier had toegepast. Drie jaar later werd hij door collega’s aangeklaagd wegens fraude. Zijn proeven bleken op basis van zijn verslagen niet herhaald te kunnen worden en Dokter Hoppe zelf weigerde zijn methode te demonstreren. In juni 1984 beëindigde hij, na een onderzoek van een onafhankelijke commissie, zijn werkzaamheden aan de universiteit en trok zich terug uit de wetenschap. Sommige wetenschappers betreurden achteraf deze hele episode en stelden dat er met het verdwijnen van Dokter Victor Hoppe een groot talen verloren was gegaan, anderen bleven zijn werk afdoen als amateuristisch geklungel.
Zo staat het vandaag nog altijd hier en daar te lezen. Behalve de verkeerde nationaliteit klopt alles. Maar het is slechts de halve waarheid. Sterk uitvergroot komt er een ander verhaal aan het licht. (p.147)
Fraude en chaos. Chaos en fraude. Als je de woorden vaak voor jezelf herhaald, kan je misschien verbanden vinden? Vooral het woord fraude zet aan het denken. Het betekende immers dat de dokter al eens op een of andere manier bedrog had gepleegd. Dat hij mensen dingen had voorspiegeld die niet waar waren. (p.136)
Adem! Adem!
Het tweede artikel omvat de geboorte van Victor Hoppe. Dit is zeker en vast een passage die niet in het boek mag ontbreken. Van bij zijn geboorte wordt Victor beschouwd als een kind dat is bezeten door de duivel, omdat hij is geboren met een hazenlip. De duivel kan enkel uit hem worden verdreven door God. Victor wordt in een gesticht gestopt. Van bij de geboorte wordt de jongen beschouwd al een kind dat is bezeten door het kwaad. Victor zal dit blijven ervaren tot de dag dat hij sterft. Hij heeft de kracht van Jezus nodig om het kwaad te boven te komen.
Zoals je reeds opmerkt is geloof een belangrijk thema in het verhaal. Doorheen de drie delen wordt geloof op de proef gesteld door Victor. Dit is zeer eigenaardig om te denken van een persoon dat is gebeten door de wetenschap. Wetenschap en geloof staan dan ook tegenover elkaar in het verhaal en komen pas samen met de kruisdood van Victor. Wat mij meteen bij het laatste artikel brengt. Hier kom ik later nog op terug.
Artikel: Adem! Adem! (p.151)
De misvormde stem van Dokter Karl Hoppe weerklonk in het huis aan de Napoleonstrasse 1 in Wolfheim, waar hij kort tevoren zijn vrouw had helpen bevallen van een zoon. Het was maandagochtend 4 juni 1945.
Het was dus een jongen. Dan zou hij Victor heten. Dat hadden ze al afgesproken. Het geslacht had de vader echter pas in tweede instantie vastgesteld. Zijn blik was eerst naar het gezicht van zijn kind gegaan. Door het waas van slijm en bloed heen dat mond, neus en wangen bedekte, had hij meteen gezien waarvoor hij had gevreesd: het kind had de hazenlip die hijzelf via zijn vader had gekregen. (p.152)
Daags na zijn geboorte werd Victor Hoppe opgenomen in het clarissenklooster van La Chapelle, op een paar kilometer van Wolfheim. Hij was door de duivel gebeten. (p.155)
En het kwaad kan alleen maar bestreden worden met Gods hulp. (p.157)
Het is uw schuld
Zoals ik reeds heb aangehaald bij de verklaring van het eerste artikel speelt Frau Maenhout een belangrijke rol in het verhaal. Zij zorgt voor de kinderen en kan hun toestand op de voet volgen. Zij ziet, als geen ander, hoe Dokter Hoppe zijn kinderen manipuleert en hen verwaarloost. Wanneer zij dan zo dicht is bij de waarheid achter de vele experimenten die de dokter uitvoert op zijn kinderen, sterft zij. Een cliché zou je haast denken. Maar dat is het allesbehalve, althans voor mij.
Het is reeds duidelijk dat Victor Hoppe geen alledaagse jongen is en dat hij een sociale achterstand heeft. Maar dat wil niet zeggen dat hij een slecht persoon is, integendeel. Hij beweert zelf dat hij alles doet om goed te doen, in zijn ogen doet hij dat ook niet mis. De buitenwereld en Frau Maenhout zien dit anders. Zij kan de toestand van de kinderen niet meer aanzien en trekt ten aanval, die fataal afloopt.
Artikel: Het is uw schuld
‘Het is uw schuld dat het zover gekomen is,’ zei ze. ‘Dat is niet zo,’ zei hij. ‘Het is niet mijn schuld. Ik heb goed gedaan. Ik heb alleen maar goed gedaan. Ik heb dit niet gewild.’
Op een vreemde manier bleef hij zijn hoofd heen en weer bewegen. ‘Hij heeft het zo gewild. Hij. Ik heb geprobeerd het tegen te houden. Ik heb het geprobeerd. Maar… Ik wilde goed doen. Ik heb altijd goed willen doen.’
Chaos en fraude. Die woorden kwamen in haar op. Die woorden sprak ze toen ook uit: ‘Chaos en fraude. Dat werd u verweten. U hebt iedereen bedrogen. Altijd al. Vroeger. En nu.’
‘Dat mag u niet zeggen. Dat moet u niet zeggen.’ Hij had een stap in haar richting gedaan. Zij deed er één achteruit.
‘Dat mag u niet zeggen,’ herhaalde hij. Hij schudde nog heviger met zijn hoofd. Het volgende ogenblik schoot de dokter naar voren. Ze had het totaal niet verwacht en deed in een reflex nog een stap naar achteren. Toen pas besefte ze dat ze vlak bij de trap stond. Maar toen was het al te laat. (p.142 en verder)
Soms is wat onmogelijk lijkt, alleen maar moeilijk
Ik heb ervoor gekozen om de krant te eindigen met de dood van Victor Hoppe, zo eindigt het boek ook deels. Bij zijn geboorte en in zijn jeugd heeft Victor steeds ervaren dat het kwaad in hem zat verscholen. Door zich vast te houden aan zijn geloof dacht hij het kwaad te kunnen bestrijden. Leugens, bedrog en zonden waren eerder de kernwoorden, niet werkelijk woorden die je bij een vroom persoon zou plaatsen.
Victor Hoppe zag dit zelf ook in en moest een manier vinden om zijn fouten te kunnen uitwissen. Wat hij heeft gedaan kan je lezen in het artikel.
Zoals ik bij de verklaring van het tweede artikel reeds heb gezegd, speelt geloof een belangrijke factor in het boek. Dit thema kwam voor mij het sterkst naar voren bij het einde van het boek.
Artikel: Soms is wat onmogelijk lijkt, alleen maar moeilijk (p. 424)
Jacques Meekers had toen, in de herfst van 1988, al een theorie ontwikkeld waarin hij stelde dat de rampspoed zich over het dorp had verspreid zoals de wortels van de boom onder de grond liepen. Met het ongeluk van Charlotte Maenhout op 29 oktober 1988 was de rampspoed ingeluid. (p.327)
Nog geen twee weken na de dood van Charlotte Maenhout. Het slachtoffer was Gunther Weber, die dove jongen. Op 11 november 1988. De dag van wapenstilstand. Een feestdag dus nog wel. (p.330)
Victor Hoppe had erover nagedacht. Dat hij zich zou offeren, had vastgestaan. Dat hij de kruisdood moest sterven ook. Het kwaad was immers bestreden, maar wat het kwaad had aangericht, moest nog hersteld worden. Alle zonden moesten worden uitgewist. Daarom moest hij zijn leven nemen en tegelijkertijd gaf hij daarmee zijn leven. Dat deed hij voor de mensen. (p. 424)
Met de dood van Victor Hoppe kwam er een eind aan de onheil. De onheil die zich heeft verspreid van het huis van de dokter , via een recht lijn, naar het drielandenpunt. (p. 428)
Deze laatste zin heb ik er zelf aan toegevoegd. Ik heb dit gedaan omdat ik het gevoel had dat op het einde van het boek het kwaad (in Victor Hoppe) bestreden was met zijn overlijden, zoals hij dat ook had gewenst. Echter valt dit te nuanceren. Brijs laat het einde van het boek relatief open door te verwijzen naar het pasgeboren kindje van de familie Weber. Victor Hoppe is dus eigenlijk niet écht dood, want zijn werk zal blijven leven in de zoon van de familie Weber.
Doel
Dit is een opdracht die ik de leerlingen in een klassituatie kan laten uitvoeren. Zij denken op deze manier zelf na over de inhoud van het boek. Zij zoeken de belangrijkste passages uit het boeken en maken linken tussen de verschillende delen, zoals ook ik heb gedaan. Dit is geen eenvoudige opdracht, want je moet echt goed weten welke passages je bij elkaar kan plaatsen en welke passages aan elkaar te linken zijn. Net om deze reden zou de opdracht een uitdaging voor de leerlingen kunnen zijn en zullen zij inzichten verwerven in verband met het boek.