Wanneer men van een roman een verfilming maakt is meestal één werk beter dan de ander. Maar is dit ook zo voor Boven is het stil? Voor mij alleszins niet, het boek en de film zijn elkaar waard. Deze twee werken passen prachtig samen, de film geeft een onvoorstelbaar mooi beeld van wat er zich in de roman afspeelt. Toch zijn er een paar minpunten aan de film op te merken, zoals het weglaten van bepaalde belangrijke passages en personages. De knecht, Jaap komt niet voor in de film wat ik wel zeer jammer vond, ik had graag een beeld van hem te zien gekregen omdat dit personage nogal vaag wordt beschreven in het boek. De film is zeker en vast een aanrader maar, ik suggereer dat je best eerst het boek leest en dan pas naar de film kijkt. Hieronder heb ik alvast de trailer van de film geplaatst, geniet.
Helmer is een eenzame boer die samen met zijn vader in het ouderlijk huis woont. “Ik heb vader naar boven gedragen.” (blz. 7) Dit is de eerste zin van het boek maar meteen ook een zeer belangrijk element. Door deze handeling uit te voeren maakt Helmer de eerste stap in de ontdekking naar zichzelf.
Helmer zijn toekomst gaat er plotseling helemaal anders uitzien wanneer zijn tweelingbroer op achttienjarige leeftijd in een auto-ongeluk overlijdt (1967). Vader legt Helmer een rol op: naar de colleges in Amsterdam mag hij niet meer gaan, Helmer moet de rol van de klassieke boer op zich nemen en voor de dieren op de boerderij zorgen. Deze rol was normaal gezien niet voor Helmer maar, voor Henk. Helmer voelt zich zijn leven lang verwaarloost tegenover zijn broer, Henk was de lieveling van vader en Henk zou de opvolger worden. Ondanks dat Helmer de oudste was krijgt Henk toch het statuut van eerstgeborene.
De eerste 50 à 60 pagina’s van de roman vond ik zeer saai. Er gebeurde eigenlijk bijna tot nauwelijks iets, er werden voornamelijk beschrijvingen van de personages en de ruimte gegeven. Een boek zonder climax, maar niet zonder verhaal. De woordkeuze dat Gerbrand Bakker gebruikt is zeker en vast niet van het hoogste niveau maar, voor mij geeft dit een meerwaarde aan het verhaal. Boven is het stil was zijn debuutroman en ik kan alleen maar mijn petje afdoen voor zo een goed boek. De eenvoudige beschrijvingen maken het hoofdpersonage heel levendig. Dit neemt niet weg dat alles zomaar aan de lezer wordt voorgeschoteld, heel veel wordt er voor de lezer verzwegen. Telkens wanneer je iets te weten kwam, bleef dit zeer vaag en onduidelijk. Voor mij was echter één zin uit het boek zeer expliciet: “Ik ben alleen.” (blz. 264) dit is ook meteen de laatste zin van het verhaal. Het boek heeft een open einde, een einde dat ik meestal niet apprecieer maar hier vond ik het gepast. Bakker geeft met deze laatste zin het hele verhaal in één zin weer: Helmer was een eenzame man die enkel zijn vader had maar, na de dood van vader leert hij rust kennen en is hij tevreden met zijn leven.
“Op die ijskoude februaridag waarop vader het bijna aandurfde om voorbij de strekdam te rijden, kostte het ons geen enkele moeite om als een Siamese tweeling in elkaar op te gaan. Het ging allemaal vanzelf. Als hij de gok genomen zou hebben, en het ijs ondanks de dikte de auto niet gehouden had, zouden we als één man verdronken zijn.” (blz. 151)
Wat voor mij ook opviel was dat in Helmer zijn leven alles uit twee delen bestaat. Zo heeft hij twee ezels gekocht, heeft hij twee buurjongens, zijn er twee melkrijders en dan als laatste dat er twee personen zijn die Henk heten namelijk de oude en de jonge. Dat het bij deze elementen om paren gaat verwondert mij niet. De ene kan niet zonder de andere en omgekeerd. Dat was ook zo bij Helmer zelf want wanneer zijn broer er niet meer is, is het alsof hijzelf ook niet meer bestaat. Hij verliest zichzelf door de dood van zijn wederhelft. Het is zeer mooi hoe Gerbrand Bakker dit laat overkomen bij de lezer.
De schrijver kiest ervoor om de sujet niet gelijk te stellen aan de fabel. In de roman vind ik twee verhalen terug die elk op zich in een chronologische volgorde worden verteld. Het ene verhaal speelt in op de jeugd van het hoofdpersonage waarbij je als lezer de belangrijkste personen uit Helmer’s leven leert kennen. Daarnaast vinden we het verhaal van Helmer in het heden. Naarmate het verhaal vordert komen deze twee perspectieven samen. Globaal gezien zou ik niet spreken van een chronologie omdat er voortdurend gebruik wordt gemaakt van flashbacks.
De ruimte waar de gebeurtenissen plaatsvinden was voor mij heel herkenbaar, een typische Nederlandse boerderij. Ik kon me de ruimte goed voor ogen brengen door de zeer gedetailleerde beschrijvingen van de auteur. Na het lezen van het boek kreeg ik te horen dat Bakker een aantal jaar als vertaler heeft gewerkt voor een natuurdocumentairereeks. Dit verklaart natuurlijk waarom deze man zo goed is in het verwoorden van de landelijke ruimte. De plaats waar het verhaal zich afspeelt is van groot belang. Zowel het kleine kamertje van vader als de woonst op zich en de boerderij in zijn geheel dragen allemaal bij tot het verhaal. Toch wil ik even stil staan bij het huis. Nadat Helmer zijn vader naar boven heeft gedragen veranderd er zeer veel, de woonkamer wordt herschildert, de vloerbekleding wordt weggehaald, meubels worden vervangen enz. Ook Helmer’s eigen kamer krijgt een nieuwe look. Voor mij was dit een belangrijk moment in het verhaal. Helmer gaat zijn ware aard tonen en ontdekt zichzelf. Hij begint stilaan open te bloeien.
Helmer is een round character, in het begin is hij zeer stil en gesloten, wanneer het verhaal meer en meer het slot nadert kan je duidelijk opmaken dat Helmer een verandering heeft doorstaan. Hiermee samenhangend is het personage Jaap. Jaap is één van de personen die ervoor zorgt dat het hoofdpersonage uit zijn schelp komt. Voor vader is Jaap enkel de knecht, maar voor Helmer helemaal niet. Op het einde van het verhaal krijgt de lezer te weten dat Helmer zijn droom is achternagegaan, eindelijk is hij naar Denemarken vertrokken. Deze reis maakt hij echter niet alleen maar samen met Jaap. Ik vind het mooi hoe Helmer uiteindelijk toch zijn droom heeft kunnen vervullen en dat hij kan samen zijn met iemand die hij graag heeft.
Als laatste wil ik het nog even hebben over de titel. Boven is het stil kan je in twee opdelen. Boven verwijst zonder twijfel naar het kamertje waar vader zijn laatste jaar heeft doorgebracht. Maar dat het stil is kan in mijn ogen naar verschillende elementen verwijzen. Het stille kan verwijzen naar de constante stilte in het huis en op de boerderij, waar enkel de dierengeluiden te horen zijn. De stilte zou ook een symbolische betekenis kunnen hebben waarbij verwezen kan worden naar de leegte in Helmer’s hart die de dood van zijn broer heeft veroorzaakt. Maar de meest voor de hand liggende verklaring is: wanneer Riet op bezoek komt moet vader stil zijn omdat zij hem niet mag horen. Zij denkt dat hij dood is. In werkelijkheid is hij nog niet dood maar symbolisch hij is gegaan wanneer Helmer hem naar boven heeft gedaan.
Geraadpleegde bronnen:
- De Wereld Morgen (http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2013/07/16/van-boek-naar-film-gerbrand-bakker-over-boven-het-stil). Geraadpleegd op 27 november 2014.
- Scholieren (http://www.scholieren.com/boekverslag/59567). Geraadpleegd op 27 november 2014.
- Ingeleest (http://www.ingeleest.nl/recensie/gerbrand-bakker-boven-is-het-stil/). Geraadpleegd op 29 november 2014.
Literatuurblog 